το BDSM ως ιστορικο-κοινωνικός αταβισμός

Επισυνάπτω εκτενή αποσπάσματα από ένα άρθρο της «Ελευθεροτυπίας» που μου έκανε τρομερή εντύπωση και μου προκάλεσε σωρεία ερωτημάτων τα οποία παραθέτω στο τέλος. Για να μην θεωρηθεί ότι πολιτικολογώ αφαίρεσα την εισαγωγή και την κατακλείδα κι άφησα μόνο τα πραγματικά περιστατικά χωρίς αξιολογικές κρίσεις.

«Οι σκλάβες των Προέδρων

Δυο τέτοιες «στιγμές» του παρελθόντος θα μας απασχολήσουν σήμερα. Προέρχονται, κι οι δυο, από απομνημονεύματα των πρώτων δύο εκλεγμένων Προέδρων της μεταπολιτευτικής Δημοκρατίας μας - του Κωνσταντίνου Τσάτσου και του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Δεν μπορεί, δηλαδή, κανείς να τις κατηγορήσει ως υποβολιμαίες ή συκοφαντικές για τους εν λόγω εθνάρχες και το περιβάλλον τους.
Η λεπτομέρεια αυτή έχει σημασία, καθώς στις αυτοβιογραφικές αφηγήσεις τους οι δυο Πρόεδροι εξηγούν ότι, στις οικογένειες που μεγάλωσαν, υπήρχαν και σκλάβοι! Φυσικά, ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζεται αυτό το σοκαριστικό γεγονός είναι «εξευγενισμένος», διά της προσφυγής σε νοσταλγικές κι αγαπησιάρικες περιγραφές. Τα στοιχεία ωστόσο που παρατίθενται είναι κάτι παραπάνω από εύγλωττα για τη διαδικασία απόκτησης των συγκεκριμένων «υπηρετριών» και το καθεστώς των (ισόβιων) εργασιακών σχέσεών τους με τα αφεντικά τους.
Η αφήγηση του Καραμανλή προέρχεται από τη βιογραφία του που έγραψε ο Γάλλος ακαδημαϊκός Μορίς Ζενεβουά («Η Ελλάδα του Καραμανλή», Αθήνα 1971, σ. 66). Αναπαράγεται δε αυτολεξεί στην έκδοση ενός τμήματος του αρχείου του, την οποία επέβλεψε ο ίδιος προσωπικά (Κωνσταντίνος Σβολόπουλος [επιμέλεια], «Κωνσταντίνος Καραμανλής. Αρχείο. Γεγονότα και κείμενα», Εκδοτική Αθηνών -Ιδρυμα Κ. Καραμανλής, Αθήνα 1997, τ. 1ος, σ. 27-8).
Στο πρώτο μέρος, ο Καραμανλής περιγράφει τα τραυματικά βιώματά του από τη βραχύβια οικογενειακή προσφυγιά στη διάρκεια του Β' Βαλκανικού Πολέμου, το καλοκαίρι του 1913, όταν ήταν μόλις τεσσάρων χρόνων. Και συνεχίζει:
«Μια άλλη όμως εμπειρία, επίσης τρομερή, ακόμη πιο τρομερή, με παραφύλαγε. Στους χρόνους της απελευθερώσεως, ύστερα από τον δεύτερο αυτό Βαλκανικό Πόλεμο, είδα να σκοτώνουν μέσα στο Κιούπκιοϊ [τη γενέτειρά του, σημερινή Πρώτη Σερρών] Τούρκους.
Είδα τότε τη φλόγα της αγριότητας να καίη στα πρόσωπα, στα μάτια των συγχωριανών μας, των γειτόνων μας. Εσφαξαν μερικούς Τούρκους, πεντέξι. Σαν το αναθυμηθώ σήμερα, σφίγγεται αμέσως το στήθος μου.
Μερικοί άλλοι έσωσαν τη ζωή τους, επειδή διέφυγαν ή δέχτηκαν να βαπτιστούν. Υπήρχαν επίσης και γυναίκες. Μια απ' αυτές, επίσης βαφτισμένη, έγινε υπηρέτριά μας. Εζησε με τη θέλησή της κοντά μας χρόνια».
Το γεγονός μπορεί να τοποθετηθεί χρονικά στο φθινόπωρο του 1913, κατά την εκστρατεία βίαιου αφοπλισμού των μουσουλμανικών κοινοτήτων της Ανατολικής Μακεδονίας απ' τον ελληνικό στρατό και τα παραστρατιωτικά βοηθητικά σώματά του.
Ενδεχομένως, επίσης, η μνήμη του μικρού Καραμανλή να συγχέει τη χρονική αλληλουχία των γεγονότων και η σφαγή να έγινε στη διάρκεια του Α' Βαλκανικού Πολέμου (1912-13), όταν άτακτα ελληνικά σώματα επιδόθηκαν σε φόνους και λεηλασίες σε βάρος των μουσουλμάνων της περιοχής του Παγγαίου (Dotation Carnegie, «Enquete dans les Balkans», Παρίσι 1914, σ. 273-5). Το σίγουρο είναι πάντως ότι, σύμφωνα με τη δημοσιευμένη στατιστική του ελληνικού στρατού, η γενέτειρα των Καραμανλήδων κατοικούνταν το 1912 από 2.503 Ελληνες κι 74 Τούρκους. Το καλοκαίρι του 1915 οι Τούρκοι είχαν εξαφανιστεί κι αντικατασταθεί από 72 Ελληνες πρόσφυγες (Επιτελική Υπηρεσία του Ελληνικού Στρατού, «Στατιστικοί πίνακες του πληθυσμού κατ' εθνικότητας των νομών Σερρών και Δράμας», Αθήνησι 1919, σ. 6).
Χάρη στις αναμνήσεις του εθνάρχη πληροφορούμαστε όμως κάτι παραπάνω από αυτές τις (αναμενόμενες άλλωστε σε πολεμικές περιόδους) αγριότητες σε βάρος του αλλοεθνούς άμαχου πληθυσμού. Η «σωτηρία» της Τουρκάλας γειτόνισσας κατά τη σφαγή της οικογένειάς της, η (προφανώς αναγκαστική) βάφτισή της κι η μετατροπή της σε «υπηρέτρια» των πονόψυχων νικητών είναι μια εμπειρία ταυτόσημη -με αντεστραμμένο απλώς το εθνικό πρόσημο θυτών και θυμάτων- με όσα βίωσαν ουκ ολίγες Ελληνίδες της Μικρασίας μετά την καταστροφή του 1922.
Ας μη μας ξεγελάνε δε οι διαβεβαιώσεις περί «εθελοντικής» παραμονής στο σπίτι των αφεντικών: αρκεί να διαβάσει κανείς τις συγκλονιστικές αναμνήσεις μιας Ελληνίδας από το Μπαλίκεσιρ που έζησε κάτω από παρόμοιες συνθήκες στο εσωτερικό της Τουρκίας, για να καταλάβει κανείς τους μηχανισμούς αυτοπροστασίας που επιβάλλουν μια τέτοια στάση, μαζί με τις αντίστοιχες ψυχολογικές προσαρμογές (Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, «Η Εξοδος», τ. Α', Αθήνα 1980, σ. 261-77).
Η δεύτερη πληροφορία προέρχεται, όπως είπαμε, από τα απομνημονεύματα του Κωνσταντίνου Τσάτσου («Λογοδοσία μιας ζωής», Οι Εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 2001, τ. Α', σ. 202-3). Παρατίθεται παρεμπιπτόντως, στο κεφάλαιο που αφορά τους εκ μητρός παππού και γιαγιά (ιταλιστί: «νόννο» και «νόννα») του μετέπειτα προέδρου.
Η πρόσκτηση δε της (Αφρικανής) σκλάβας από την οικογένεια δεν έχει προέλθει εδώ διά της «προστασίας» εν καιρώ πολέμου, αλλά με απολύτως «νόμιμο» τρόπο: διά της αγοράς στα σκλαβοπάζαρα της Μαύρης Ηπείρου:
«Ο νόννος μου», διαβάζουμε, «ήταν Μακεδόνας. Δεν ξέρω από ποια άκριβώς περιοχή. Είχε όμως μετοικήσει από νέος στη Χαλκίδα. Ενας απλός, τίμιος μικροαστός. Νέος θα ήταν ομορφάνθρωπος.
Πώς έγινε το συνοικέσιο με τη νόννα μου, την Φραγκώ, δεν ξέρω. Αυτή είχε γεννηθεί στην Αλεξάνδρεια, από οικογένεια φραγκοχιώτικη, Μάγκου. Ο Κωνσταντίνος Μάγκος είχε πάει νέος στην Αίγυπτο, πλούτισε και προίκισε καλά και τις τέσσερεις αδερφές του. Μια απ' αυτές ήταν και η νόννα μου, η Φραγκώ. Μάλλον άσχημες ήταν όλες οι δεσποινίδες Μάγκου. Αλλά τότε αυτά δεν μετρούσανε μπρος στην προίκα. [...]
Εκτός από τα χρήματα και τα άλλα προικιά, η νόννα πήρε μαζί της από την Αίγυπτο δυο Αραπίνες που είχε αγοράσει ο Μάγκος σε κάποιο σκλαβοπάζαρο του Σουδάν μικρά κοριτσάκια. Τα βάφτισε ορθόδοξα και γίνανε αναπόσπαστα κομμάτια της οικογένειας. Η μια πέθανε πριν γεννηθώ, η άλλη όμως, η Μερσίνα, γρηά πια, ήταν η μεγάλη μου αγάπη. Με το άσπρο της σκουφί και την ποδιά της, με τα σκοτωμένα ιταλικά της, τα σκοτωμένα ελληνικά της, μούκανε χαρές παιχνίδια και εγώ έτρεχα πίσω της, όταν ξεσκόνιζε τις κάμαρες. Η Μερσίνα ήταν ακόμα παιδούλα όταν γεννήθηκε η μάνα μου τον Αύγουστο του 1870».


Πόσο διαδεδομένο ήταν το φαινόμενο αυτό στον ελλαδικό χώρο; Μέχρι πότε διήρκεσε; Αφορούσε μόνο την άρχουσα τάξη ή και μικροαστικά στρώματα; Πόσες οικογένειες διατηρούσαν δουλικά με συγκαλυμμένη ονομασία όπως υπηρετριούλα, παρακόρη, ψυχοκόρη κλπ; Πότε σταμάτησε, αν σταμάτησε ποτέ, αυτή η πρακτική; Πόσο ευδιάκριτα είναι στην πράξη τα όρια μεταξύ εθελοδουλείας κι εξαναγκασμού; Πόσο επιβιώνουν δουλοκτητικές συνήθειες σε μια κοινωνία ακόμα και μετά την νομική κατάργηση της δουλείας; Πόσο επηρεάζουν οι αταβιστικές αυτές επιβιώσεις το συλλογικό φαντασιακό και υποσυνείδητο; Πόσο επηρεάζουν τον σεξουαλικό προσανατολισμό των μεμονωμένων ατόμων που ανατρέφονται με παρόμοια βιώματα ή ακούσματα;

Παραπομπές:
Το προξενιό της Αννούλας, του Παντελή Βούλγαρη.
Μαρίνα Καραγάτση: Το Ευχαριστημένο.

 

Κατ' αρχάς, οφείλω να ξεκαθαρίσω πως διαφωνώ με τον όποιο συσχετισμό ανάμεσα στο bdsm και τις διάφορες μορφές δουλείας, συγκαλυμμένης ή μη. Στην πρώτη περίπτωση το ζητούμενο, από την πλευρά του κυρίαρχου είναι η ίδια η κυριαρχία, η κατίσχυση πάνω στον άλλο. Από την πλευρά του υποτακτικού, ζητούμενο είναι η ίδια η υποταγή. Αντίθετα, όσον αφορά τις μορφές δουλείας, ή και εθελοδουλείας, δεν πιστεύω πως ούτε οι δούλοι (εντός ή εκτός εισαγωγικών), ούτε και οι ιδιοκτήτες τους, ή έστω, προστάτες τους, δίνουν αξία στην εξουσιαστική σχέση, όσο στα όσα προκύπτουν μέσα από αυτή. Για παράδειγμα, αυτός που είχε ή έχει υπηρετικό προσωπικό, έμμισθο ή άμισθο, λαμβάνει ικανοποίηση από τις υπηρεσίες που απολαμβάνει λόγω της ύπαρξης τέτοιου προσωπικού, ή ακόμα και από το κύρος που τυχόν του προσδίδει μία τέτοια εξουσιαστική σχέση (εργασίας; ), και όχι από αυτή καθεαυτή τη σχέση κυρίαρχου - κυριαρχόμενου.

Πέρα απ' αυτό, όμως, βρήκα το άρθρο εξαιρετικά ενδιαφέρον για λόγους που δεν άπτονται καθόλου του bdsm. Απ' όσο γνωρίζω, το φαινόμενο αυτό δεν αφορούσε μόνο την άρχουσα τάξη, αλλά και μέρος των μικροαστικών στρώματων. Τα τελευταία, υποθέτω, θα θεωρούσαν εν μέρει την ύπαρξη δουλικών ως status symbol, σε μία προσπάθεια μίμησης των ανώτερων οικονομικά και κοινωνικά ομάδων, με την ίδια λογική που σήμερα κάποιος μικρομεσαίος αγοράζει ένα ακριβό σπίτι ή αυτοκίνητο σε μία προσπάθεια να "φανεί" προς τα έξω. Όσον αφορά το πότε σταμάτησε, επιτρέψτε μου να πιστεύω πως δε σταμάτησε ποτέ αυτό το φαινόμενο. Άλλωστε, η φιλιππινέζα οικιακή βοηθός της "πλουσίας κυρίας" της Εκάλης δε διαφέρει σε τίποτα από την ψυχοκόρη του αστού των τελών του 19ου αιώνα. Απλά, με την πάροδο του χρόνου περιορίστηκε σημαντικά.

Σε σχέση με τα όρια ανάμεσα στην εθελοδουλεία και τον εξαναγκασμό, πιστεύω πως είναι δυσδιάκριτα, από τη στιγμή που υπάρχουν ανάγκες βιοπορισμού. Πώς θα μπορούσε το "δουλικό" να εγκαταλείψει, χωρίς τη θέλησή της, την οικία του προστάτη της, από τη στιγμή που η αμοιβή της περιοριζόταν συνήθως σε δικαίωμα τροφής και στέγης κι ένα συμβολικό χρηματικό ποσό; Αλλά ας μην πάμε τόσο πίσω. Τα φαινόμενα της Μανωλάδας είναι σχετικά πρόσφατα. Εκεί είχαμε να κάνουμε με ηθελημένη εργασία των μεταναστών ή με εξαναγκασμό;

Τέλος, δεν πιστεύω πως η νομική κατάργηση της δουλείας είχε ως αποτέλεσμα να εξαφανιστούν ως διά παντός τέτοιες σχέσεις. Οι μαύροι του αμερικανικού νότου δεν έγιναν εν μία νυκτί ίσοι με τους κυρίους τους, ούτε άλλαξαν οι εξουσιαστικές σχέσεις και οι συνθήκες εργασίας τους επειδή νομικά θεωρήθηκαν ελεύθεροι.

 

...και εν πασει περιπτωσει εθελοδουλεια δεν εχει παρατηρηθει ιστορικα ποτε και πουθενα σε κοινωνικο επιπεδο.Δουλοι γινονταν η γινονται ακομη,αν θελετε ,οσοι κατακτωνται (στρατιωτικα η οικονομικα...).

 

Αγαπητοί Dorcet, underherfeet σας ευχαριστώ.
Μια και μπήκατε στον κόπο, δεν απαντάτε και στα δύο τελευταία ερωτήματα που έθεσα; Μήπως οι δουλοκτητικές σχέσεις του παρελθόντος επιζούν ως ψυχικές τάσεις και σεξουαλικές φαντασιώσεις επηρεάζοντας τον σεξουαλικό προσανατολισμό των ατόμων που κινούνται στον χώρο του bdsm? Αν θέλετε βέβαια…

Εχτές έκανα μιαν άλλη παρατήρηση χαζεύοντας κάποια σαδομαζοχιστικά κόμικς που είναι εξαιρετικά δημοφιλή: στα περισσότερα απουσιάζει εντελώς η συναίνεση. Τα σενάρια θεληματικής υποταγής είναι σπάνια, αφθονούν όμως ιστορίες βιασμών, απαγωγών κι αγοροπωλησιών. Φαίνεται πως πολλούς μας εξιτάρει ο καταναγκασμός κι η βία. Φυσικά δεν υπονοώ ότι θα γίνουμε ντε και καλά βιαστές ή απαγωγείς, από την φαντασία στην πράξη η απόσταση είναι χαώδης. Μ’ ενδιαφέρει όμως να κατανοήσω πως δημιουργούνται κι από πού προέρχονται οι φαντασιώσεις αυτές.

 

Δε το συνδέουμε με εξωτερικούς παράγοντες. Όσο και αν το ζητάει η καρδία μας

Προσωπικά περνάω κάποιες κρίσεις απολυταρχισμού αλλά αν γινόμουν φασίστας θα συχαινόμουν τον εαυτό μου.

Γιαυτό και το πάν είναι η συναίνεση, αν και υπάρχουν εξαιρέσεις στον κανόνα.

 

Αγαπητε vautrin δεν μπορω να απαντησω σ'αυτο που ρωτας.
Εχω παντως την εντυπωση πως ειναι μαλλον πιθανοτερη η μεταγραφη στον ατομικο ψυχισμο καποιου (σαν εκφραση σεξουαλικης τασης) η ταση για κατισχυση,οπως εχει παρατηρηθει ιστορικα παρα η ταση για υποταγη,που δεν εχει παρατηρηθει.Θα μπορουσαμε δηλαδη,ισως, να ερμηνευσουμε ως αταβιστικη συμπεριφορα αυτη των μαστερ ,οχι ομως και των σκλαβων.Για τους τελευταιους, η "εθελοδουλικη" ταση μαλλον με μαζοχιστικες η και φετιχιστικες φαντασιωσεις πρεπει να συνδεθει παρα με κοινωνικο -ιστορικο αταβισμο.
Ολα τα παραπανω με καθε επιφυλαξη ,αφ'ενος γιατι ειναι πολυ παρακινδυνευμενη η γενικευση,αφ'ετερου γιατι ουτε ψυχολογος ειμαι ,ουτε ψυχαναλυτης.

 

Απάντηση: το BDSM ως ιστορικο-κοινωνικός αταβισμός

Λίγο άσχετο με το θέμα, αλλά εξ αφορμής του ποστ 16 του vautrin, αναρωτιέμαι αν η φαντασίωση, λειτουργεί ΚΑΙ προστατευτικά για την ύπαρξη, τίθεται στην υπηρεσία της, ότι εκεί εκτονώνουμε ό,τι τοξικό έχουμε μέσα μας και έτσι δε γινόμαστε "επικίνδυνοι" για τον εαυτό μας πρωτίστως...

 

Re: Απάντηση: το BDSM ως ιστορικο-κοινωνικός αταβισμός

αυτή είναι κι η δική μου άποψη

 

Γιατί μας παραπληροφορείτε;

Παρότι δεν κατάφερα να το επιβεβαιώσω σε κάποια ιντερνετική πηγή, στο προλογικό σημείωμά του για την ιστορία της Ο, ο Jean Paulhan αναφέρει πως το 1938 σκλάβοι στα νησιά Μπαρμπάντος διεκδικώντας το δικαίωμά τους στη σκλαβιά έσφαξαν τον πρώην αφέντη τους Γκλένελγκ, όπως και όλη του την οικογένεια, επειδή αρνήθηκε να τους ξαναπάρει υπό την κατοχή του (συμμορφωμένος στα διατάγματα του 1834 περί κατάργησης της δουλείας).

 

Μα λεγονται αυτα τα πραματα Δεσποσυνη;
Θελετε τωρα ν'αρχισει καθε σκλαβα που την ξαποστελνει ο Αφεντης της να τον σφαζει στο γονατο;
Τι ψυχη θα παραδωσετε;

 

E, τι κι αν τον σφάξει στο γόνατο...πώς να γίνει ανακόλουθη, όταν του δήλωνε με πάθος: ''Σ' αγαπώ μέχρι θανάτου''
Όλα κι όλα, οι δηλώσεις εκ βάθους καρδίας, δεν είναι φτερό στον άνεμο, τι ψυχή θα παραδώσει αν δεν τις στηρίξει;