Βιοπολιτική και Σαδομαζοχισμός

«Η παμφλέτα “Francais,encore un effort si vous voulez etre republicans”(Γαλλοι,κάντε μια προσπάθεια ακόμη,αν θέλετε να είστε δημοκράτες,),που διαβάζει ο ελευθέριος Ντολμανσέ στο Η φιλοσοφία στο Μπουντουάρ του μαρκήσιου de Sade είναι το πρώτο και ίσως το πλέον ριζοσπαστικό βιοπολιτικό μανιφέστο της νεωτερικότητας .Ακριβώς την στιγμή που η επανάσταση αναδεικνύει την γέννηση-δηλαδή την γυμνή ζωή-σε θεμέλιο της κυριαρχίας και των δικαιωμάτων,ο Sade φέρνει στο προσκήνιο(σε όλο του το έργο και ιδιαίτερα στο 120 μέρες των Σοδόμων το theatrum politicium (πολιτικό θέατρο) ώς θέατρο της γυμνής ζωής,όπου μέσω της σεξουαλικότητας, η ίδια η φυσιολογική ζωή των σωμάτων προβάλει ως καθαρό πολιτικό στοιχείο.

Αλλά σε κανένα άλλο έργο η διεκδίκηση του πολιτικού νοήματος του εγχειρήματος του δεν είναι τόσο ξεκάθαρη και κατηγορηματική όσο σε εκείνη την παμφλέτα,στην οποία κατεξοχήν πολιτικός τόπος καθίστανται τα maisons (οίκος,οίκος ανοχής),όπου κάθε πολίτης δύναται να κλητεύσει δημοσίως οποιονδήποτε άλλον για να τον υποχρεώσει να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του.Οχι μόνο η φιλοσοφία, αλλά ακόμη και πρωτίστως η πολιτική υπόκειται εδώ στην κρησάρα του boudoir πράγματι,στο εγχείρημα του Ντολμανσέ,το boudoir αντικαθιστά πλήρως τη cite,σε μια διάσταση όπου το δημόσιο και το ιδιωτικό,η γυμνή ζωή και η πολιτική υπόσταση ανταλλάσσουν τους ρόλους τους

Η αυξανόμενη σημασία του σαδομαζοχισμού στη νεωτερικότητα έχει τη ρίζα της σε αυτήν ακριβώς την ανταλλαγή,καθ΄οτι ο σαδομαζοχισμός είναι ακριβώς εκείνη η τεχνική της σεξουαλικότητας που συνίσταται στην ανάδυση της γυμνής ζωής του σεξουαλικού συντρόφου.Και ο Sade δεν επικαλείται συνειδητά μόνο την αναλογία με την υπέρτατη εξουσία ("δεν υπάρχει άνδρας", γράφει,"που να μην επιθυμεί να είναι δεσπότης όταν έχει στύση").Εδώ μπορούμε ακόμη να εντοπίσουμε και τη συμμετρία μεταξύ Ηomo Sacer kai κυρίαρχου, στη σχέση συνενοχής που συνδέει τον μαζοχιστή και τον θύτη.

Η επικαιρότητα του Sade δεν συνίσταται τόσο στο γεγονός ότι προανήγγειλε την απολιτική πρωτοκαθεδρία της σεξουαλικότητας στον απολίτικο κόσμο μας,αντιθέτως η νεωτερικότητα του εντοπίζεται στο γεγονός ότι εξέθεσε με απαράμιλλο τρόπο το πλήρως πολιτικό (δηλαδή βιοπολιτικό) νόημα της σεξουαλικότητας και της ίδιας της φυσιολογικής ζωής.Όπως τα στρατόπεδα συγκέντρωσης του 20ού αιώνα,έτσι και ο ολοκληρωτικός χαρακτήρας της οργάνωσης της ζωής στον πύργο του Σίλινγκ,με τους λεπτομερέστατους και σχολαστικότατους που τον διέπουν και οι οποίοι δεν αφήνουν εκτός καμία πτυχή της φυσιολογικής ζωής (ούτε και αυτή τη λειτουργία της πέψης,η οποία κωδικοποιείται μέχρις ιδεοληψίας και καθίσταται δημόσιο γεγονός),έχει τη ρίζα του στο γεγονός πως εδώ συλλαμβάνεται για πρώτη φορά μια κανονική και συλλογική (και συνεπώς,πολιτική) οργάνωση της ανθρώπινης ζωής,θεμελιωμένη αποκλειστικώς και μόνο στη γυμνή ζωή.»

Giorgio Agamben:Ηomo Sacer-Κυρίαρχη Εξουσία και Γυμνή Ζωή
Μέρος τρίτο:"Το στρατόπεδο ως βιοπολιτικό παράδειγμα "-κεφάλαιο 2.1,σελ. 212-213,"Τα δικαιώματα του ανθρώπου και η βιοπολιτική".
Μετάφραση:Παναγιώτης Τσιαμούρας
Εκδόσεις Scripta



Το έργο αυτό του οποίου απόσπασμα παραθέτω για σχολιασμό, καθιέρωσε σε παγκόσμιο επίπεδο τον Ιταλό φιλόσοφο και καθηγητή αισθητικής Τζόρτζιο Αγκάμπεν,ο οποίος ξεκινώντας από το «πολιτικό ζώον» του Αριστοτέλη και βαδίζοντας πάνω στα χνάρια της εξερεύνησης της βιοπολιτικής που ο θάνατος δεν επέτρεψε στον Φουκό να εξελίξει περισσότερο,καταδεικνύει την είσοδο της ζωής στην σφαίρα της πόλεως ως την πολιτικοποίηση της γυμνής ζωής,γεγονός που αποτελεί κομβικό σημείο για την νεωτερικότητα και σηματοδοτεί μια ριζική μεταβολή των πολιτικοφιλοσοφικών κατηγοριών της κλασσικής σκέψης.

Η πολιτική πλέον δεν ασκείται επί της ζωής,αλλά επί του βίου ασχέτως αν πολλοί πολιτικοί το αγνοούν,και εδώ ίσως εδράζει η γενική αίσθηση περί πολιτικής έκλειψης που επικρατεί στις μέρες μας.Η ζωή,δηλαδή το είναι αποκλείεται,η έμφαση δίνεται στο ον, έτσι ώστε καθείς να συμπεριλαμβάνεται δια του αποκλεισμού του.Το θεμελιώδες κατηγορικό ζεύγος του φίλος-εχθρός αντικαθίσταται από το γυμνή ζωή-πολιτική ύπαρξη,ζωή-βίος,αποκλεισμός-περίληψη.

Η αστικοποίηση δεν βοήθησε απλά στον οικονομικό έλεγχο και το προβάδισμα του οικονομικού παράγοντα έναντι του ανθρωπολογικού,αλλά κατέστησε δυνατή την εφαρμογή της βίοεξουσίας,την πολιτική επί των καθαρών σωμάτων, εκβιομηχανίζοντας τρόπο τινά όλες τις παραμέτρους τού όντος.Ο έλεγχος και η εξουσία τώρα ασκούνται ακόμα και στα πιο ατομικά πεδία του ατόμου ξεκινώντας από την διατροφική αλυσίδα και την «ταυτότητα» της εργασίας,αναδεικνύοντας την γυμνή ζωή.

Ο σαδομαζοχισμός με τις έντονες ροπές του προς τον απόλυτο έλεγχο πνεύματος και σώματος ,αναδεικνύει το γυμνό σώμα ως το απόλυτο πολιτικό ον,το πολιτικά γυμνό σώμα παραφράζοντας τον Αριστοτέλη.Η αναδυόμενη γυμνή ζωή μέσα από τον σεξουαλικό σαδομαζοχισμό ίσως και να είναι ο βασικός λόγος περί των καθαρτικών δράσεων που συχνά-πυκνά ακούγεται ότι εμπεριέχει, πέραν της αυτής καθ' αυτής σεξουαλικής εκτόνωσης.Ολοκληρώνοντας, βρίσκω το παρόν νήμα συγγενεύων με το νήμα του Vautrin ,https://www.greekbdsmcommunity.com/forums/t15493/#post245178,κάποια, ερωτήματα που τίθενται εκεί, πιθανόν να βρίσκουν μια απαντητική διάσταση μέσα από τις παρούσες γραμμές.

 

Ο Σαντ περιγράφει ακρότητες και το σκεπτικό των ηρώων του είναι απόλυτο και ολοκληρωτικό. Παρασύρει με τέχνη στη δύνη του σκεπτικού της ελευθεριότητας, της ακολασίας, απελευθερώνει, αλλά οδηγεί σε αδιέξοδο, αφού είναι ισοπεδοτική για το αντικείμενο και τελικά για το ίδιο το υποκείμενο.

Το αποτέλεσμα του έργου του είναι θετικό. Ανεξάρτητα από το γεγονός ότι εμείς οι ακόλαστοι το απολαμβάνουμε γιατί μας βάζει στο κλίμα και τον τρόπο ζωής που μας αναστατώνει σεξουαλικά, είναι χρήσιμο εργαλείο για τη διερεύνηση των ανθρώπινων κινήτρων (ένα μέρος τους, σίγουρα όχι τόσο μεγάλο όσο το ήθελε ο Σαντ) και ιδιαίτερα του τρόπου άσκησης της εξουσίας Ήταν δε αρκετά επαναστατικό με την έννοια της αποκάλυψης της υποκρισίας που κρύβεται πίσω από τη χρήση των ηθικών αρχών για την νομιμοποίηση σχέσεων εκμετάλλευσης.

Arxontas_Ath

 

Μαρκήσιος ντε Σαντ: Ενας παραδοσιακός ηθικολόγος;

Η υπεράσπιση της επιστροφής στην «αθωότητα» των ενστίκτων


«Πώς να είναι κανείς Σαντ;» αναρωτιέται ο Μορίς Μπλανσό. «Πώς να είναι ο απόλυτος αρνητής του Θεού, ο εκ θεμελίων άθεος, χωρίς ταυτόχρονα, χάρη στη δύναμη της αντιστροφής, να καταφάσκει σ' ένα απόλυτο ακόμα περισσότερο τρωτό;»

Συμπλέοντας με τον ορθολογισμό του Βολτέρου και των Εγκυκλοπαιδιστών, αλλά και με την υλιστική σκέψη των D' Holbach και La Mettrie, ο Ντε Σαντ καταθέτει τα προϊόντα του ταραγμένου πνεύματός του, σε μια εποχή της οποίας το κύριο χαρακτηριστικό υπήρξε η μηχανιστική ερμηνεία του ανθρώπου και της φύσης.

Στο βιβλίο «Διάλογος ιερωμένου και ετοιμοθάνατου» φιλοξενούνται τα γραπτά του σκοτεινού μαρκήσιου που συνεχίζει την tradition du libertinage erudite (μια παράδοση χειρόγραφων κειμένων, κυρίως ερωτικοφιλοσοφικού περιεχομένου, τα οποία κυκλοφορούσαν στο Παρίσι παράνομα, το 17ο αιώνα μέχρι και τις αρχές του 18ου). Ο Ντε Σαντ έγραψε το διάλογο σε ηλικία 43 χρόνων, όταν ήταν φυλακισμένος με βασιλικό διάταγμα στον πύργο της Vincennes (1782).

Ως επίμετρο του παρόντος βιβλίου, η διάλεξη του Πιερ Κλοσοφσκί «Ο Μαρκήσιος de Sade και η Επανάσταση» (η οποία εκφωνήθηκε το 1939 με την ευκαιρία των 150 χρόνων από την εγκαθίδρυση της 1ης Γαλλικής Δημοκρατίας), θέτει τις φιλοσοφικές προκείμενες για το έργο του συγγραφέα, συνδέοντάς το άμεσα με την εποχή που το γέννησε αλλά και με τις ηθικές κατηγορίες από τις οποίες προέκυψε η «διακήρυξη των δικαιωμάτων του ερωτισμού».

Ο Σαντ αγαπήθηκε από τους ρομαντικούς ποιητές -κι από όλους τους κατοπινούς συγγραφείς- για τη μέγιστη τόλμη και την ανατρεπτικότητά του. Η «καταραμένη λογοτεχνία» -ο Πόε, ο Μποντλέρ, ο Ζενέ, ο Μπατάιγ- του χρωστάει την προϊστορία της. Οι μελέτες του Φρόιντ, του Μπατάιγ, του Πολάν, του Κλοσοφσκί πάνω στο έργο του, τα κείμενα του Μπλανσό, του Μπαρτ, του Ντελέζ σχετικά με το σαδισμό, δείχνουν την ισχυρή επιρροή που έχει ασκήσει η σκέψη του στην ευρωπαϊκή διανόηση. (Το φιλοσοφικό του όραμα για μια κοινωνία η οποία θα βρίσκεται σε μόνιμη κατάσταση ανηθικότητας αποτελεί την ουτοπία του κακού).

Για τον Σαντ η αθεΐα νοείται ως κατάργηση του απόλυτου εγγυητή των κανόνων. Οι νόμοι του Θεού (οι ηθικές απαγορεύσεις που «προστατεύουν» την κοινότητα) παρεισδύουν στο σώμα για να το εκτρέψουν από την αληθινή του ζωή, την ελευθερία των ενστίκτων. Ετσι, το σώμα (πεδίο των ενορμητικών δυνάμεων) υποτάσσει τις άλογες δομές του στο έλλογο της νόησης, καταλήγοντας αλυσοδεμένο στα κοινωνικά και ηθικά κατεστημένα. Μόνο μέσω της διαστροφής οι δυνάμεις που δέχονται την καταπίεση του θεσμικού κόσμου, μπορούν να εναντιωθούν σ' αυτόν με την κατάσταση μιας ακραίας παραβατικότητας.

Ο Σαντ θεμελιώνει με το έργο του μια ανθρωπολογία. Η παραδοχή ότι η θρησκεία συνιστά μια επιχείρηση μυστικοποίησης και ότι το «συμφέρον» είναι το μόνο αληθινό κίνητρο των ανθρώπινων πράξεων, αποτελεί κομβικό σημείο της δυτικής σκέψης τη συγκεκριμένη εποχή. Ωστόσο, στο «Διάλογο ιερωμένου και ετοιμοθάνατου» διαπιστώνει κανείς ότι, παρά την αθεΐα του, ο συγγραφέας στηρίζει ακόμη ένα ισχυρό ηθικό σύστημα, επιμένοντας ότι αυτό μπορεί να λειτουργήσει και χωρίς Θεό.

«Θα μπορούσαμε εύκολα να διαλέξουμε μερικά αξιώματα του Σαντ, δίπλα στα οποία οι θέσεις του Λαροσφουκό θα έδειχναν αβέβαιες και ασθενικές», σημειώνει χαριτολογώντας ο Μπλανσό. Και προσθέτει: «Πρόκειται για έναν παραδοσιακό ηθικολόγο».

Ο Σαντ, στο σύνολο των γραπτών του, υπερασπίζεται το δίκαιο της Φύσης -τη γνησιότητα των ενστίκτων. Κατά τη γνώμη του, η διαστροφή είναι ο τρόπος να απελευθερωθούν οι πανάρχαιες δομές του «φυσικού» ανθρώπου που θα τον αποδώσουν ξανά στη Φύση, την πρωταρχική μητέρα. Διότι μονάχα μέσα της μπορεί να υπάρξει η αληθινή ισοτιμία. Ομως, για να ξαναγυρίσει ο άνθρωπος στην «αθωότητα» των ενστίκτων -για να αποχρωματιστεί η έννοια του κακού που διέπει τις σκοτεινές ροπές μας - θα πρέπει να καταργηθεί η Λογική και η ίδια η Γλώσσα. Αν τα σκοτεινά ένστικτα εγκαθιδρύσουν το «κακό» (το πάθος, τη διαταραχή) ενάντια στο «καλό» (τη λογική τάξη που συνέχει τον κόσμο, ως καθολική αξία), τότε πού βρίσκεται το πνεύμα του Διαφωτισμού; Υπάρχει μια ανακολουθία στη σκέψη του φιλόσοφου.

Ο Σαντ ανήκε σε μια διεφθαρμένη προνομιούχα τάξη, της οποίας τα μέλη (βασιλείς, θρησκευτικοί ηγέτες και λοιποί αριστοκρατικοί γόνοι) ασκούσαν την εξουσία, τη βία και την επιβολή προς τον κατώτερο, διαιωνίζοντας το βαθύ ρήγμα της κοινωνικής ανισότητας. Οι ευγενείς είχαν εξασφαλίσει όχι μόνο τη δύναμη και το δικαίωμα της υπεροχής, αλλά και την ανοχή του ίδιου του συστήματος για κάθε ιδιωτική παρέκκλιση. Ετσι, η ελευθεριότητά τους ήταν ολοκληρωτικά νομιμοποιημένη. Να γιατί ο Σαντ, ενώ φανερά προτείνει την ελευθεριότητα ως αντίδραση στις κατεστημένες αυταρχικές δομές, στην πραγματικότητα υπερασπίζεται τη διαιώνιση του παλαιού κόσμου.

Ο παλαιός κόσμος και το «δίκαιο του ισχυροτέρου» (των ευγενών) καθρεφτίζονται στο σαδικό σύστημα, το οποίο, εν τέλει, μετατοπιζόμενο από το κοινωνικό πεδίο -την πολιτική εξουσία- στο πεδίο της Φύσης -την εξουσία των ενστίκτων-, αποκαλύπτει απλώς την άλλη όψη του ίδιου πράγματος: προσθέτει στο κοινωνικό κατεστημένο την αθέατη πλευρά του, το ίδιο το ψυχικό κέντρο από το οποίο εκκινούν οι δομές του.

Κατά βάσιν, ο Σαντ συγκροτεί μια θεωρία του ατομικισμού και μέσω αυτής χρεώνει ολόκληρη την τάξη του. Γι' αυτό και όταν ξεσπά η επανάσταση (τότε που το όργιο του «κακού» νομιμοποιείται στο όνομα της συλλογικότητας) όχι μόνο δεν βρίσκει καμία ηθική ικανοποίηση στη λαϊκή επαναστατική βία, αλλά βλέπει το αιματοκύλισμα σαν μια καρικατούρα του δικού του συστήματος. Ισως ο μαρκήσιος επωμίστηκε την ενοχή όλης της δυνητικής εγκληματικότητας των συγκαιρινών του και θέλησε να την εξιλεώσει μονάχος του.

Ωστόσο, κατά τον Κλοσοφσκί, ο Σαντ κατατρύχεται από την εικόνα του ολοκληρωμένου ανθρώπου, δηλαδή του ανθρώπου της πολυμορφικής ευαισθησίας. Εχθρός αυτού του ανθρώπου -λέει ο Σαντ- είναι ο Θεός και, φυσικά, ο κοσμικός αντιπρόσωπός του, ο βασιλιάς. Και οι δύο πρέπει να καρατομηθούν. Η βασιλοκτονία και η θεοκτονία θα αποτυπώσουν στο νέο πολίτη τη σφραγίδα του εγκλήματος -ενός εγκλήματος που θα συνεχιστεί. Διότι το γηραλέο και διεφθαρμένο σύστημα δεν μπορεί να περάσει από μια κατάσταση παρακμής κατευθείαν στη δημοκρατία, όντας άρρηκτα συνδεδεμένο με την ηθική αποσύνθεση, από την οποία άλλωστε αντλεί όλη τη δύναμη και την ενέργεια της επαναστατικότητάς του.

Αναλύοντας το μοντέλο του θεοκρατικού φεουδαλισμού (τους θεσμικούς του ρόλους και τις κοινωνικές ιεραρχίες), αλλά και τον αριστοκρατικό ατομικισμό που εκπροσώπησε ο Σαντ, ο Κλοσοφσκί δίνει στο μετανεωτερικό αναγνώστη μια ποικιλία στοιχείων για να κατανοήσει πληρέστερα τα ιστορικά δεδομένα που προηγήθηκαν της Γαλλικής Επανάστασης. Ωστόσο, οι ίδιοι οι ελεύθεριοι ήρωες του σαδικού έργου, ως ιδιαίτερες ανθρώπινες μονάδες, μας ωθούν να μετατοπίσουμε το βλέμμα από τον κοινωνικό -και εξωτερικό- περίγυρο, από την ιστορική -και πολιτική- συγκυρία, από το ιδεολογικό -και ηθικό- πλαίσιο, προς το ψυχικό ισοδύναμο της «εγκληματικής φύσης του ανθρώπου», την οντολογική έννοια του κακού, ως φιλοσοφική κατηγορία.

Ο ερωτισμός του «κακού» (που με ηθικά κριτήρια συμβολίζει την επιβολή της εξουσίας πάνω στον άλλον) αποτελεί, σ' έναν βαθμό, το σταθερό πεδίο ανάπτυξης και της δικής μας κοινωνίας. Μπορεί η «ισοτιμία εντός της Φύσης», την οποία πρέσβευε ο Σαντ, να μετασχηματίστηκε από τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης σε «ισοτιμία εντός του Κράτους» (όπως και η «κοινωνία χωρίς Θεό» μετασχηματίστηκε αργότερα από τον ίδιο το μαρκήσιο σε «κοινωνία χωρίς δήμιο»), παραμένει όμως ακόμη ανοιχτό «το πρόβλημα του κακού», η περιοχή των σκοτεινών ροπών της ανθρώπινης ύπαρξης και η διαχείρισή τους.

Οι ιδέες του χριστιανισμού επιχείρησαν να μετατοπίσουν τον ατομικό άνθρωπο στη «σχέση με τον πλησίον», δίνοντας έναν πνευματικό ορισμό της ελευθερίας (την έξοδο από το εγώ, ως αναγκαία δραστηριοποίηση του αληθινού είναι) πράγμα που θέτει και τη βασική αρχή της συλλογικότητας -μια θέση καθαρά πολιτική. Πλην, το εκκοσμικευμένο θρησκευτικό μοντέλο δεν απέφυγε να δημιουργήσει με τη σειρά του αυταρχικές και εξουσιαστικές δομές, εξυφαίνοντας έτσι την αυτοαναίρεσή του.

Ωστόσο, αν με την κατάργηση της θρησκείας και το γκρέμισμα της ηθικής (που είναι αναγκαίοι όροι για την ίδρυση της ελευθεριότητας) μπορεί να αφαιρείται από τον κοινωνικό άνθρωπο η έξωθεν επιβολή ώστε να παραδοθεί στην αυτεξουσιότητα και την ατομική βούληση, ο δρόμος για την αληθινή ελευθερία παραμένει κλειστός. Ο Σαντ αδυνατεί να αντιληφθεί ότι το δικαίωμα της σκοτεινής φύσης του ανθρώπου που ενεργοποιεί τα ένστικτα της καταστροφής δεν μπορεί να τεθεί απροϋπόθετα: κάθε εγκληματική τάση χρειάζεται τη δύναμη για να επιβληθεί και, επομένως, εγείρεται μαζί με το αίτημα της Εξουσίας πάνω στον άλλον: το έγκλημα και η εξουσία πάνε μαζί.


ΚΛΕΟΠΑΤΡΑ ΛΥΜΠΕΡΗ

ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ

 

Ένα φιλμ κινουμένων σχεδίων μικρού μήκους που ανέβηκε στο YouTube και φέρει τη σφραγίδα του βραβευμένου Εβραίου σκηνοθέτη Γιόνι Γκούντμαν (Βαλς με τον Μπασίρ), έχει προκαλέσει κύμα αντιδράσεων στο Ισραήλ. Ο λόγος είναι ότι το 90 δευτερολέπτων φιλμάκι ευελπιστεί να περιγράψει την περιορισμένη ζωή των κατοίκων της Γάζας.Το φιλμ που ονομάζεται «Κλειστή Ζώνη» περιγράφει την προσπάθεια ενός παιδιού που ζει στη Λωρίδα της Γάζας, να κυνηγήσει ένα πουλί η οποία είναι μάταιη καθώς ο δρόμος κλείνει συνεχώς μπροστά του...