Ο μαζοχισμός οι αιτίες του και οι εκφράσεις του

Περί Μαζοχισμού ο λόγος

Σεξουαλικός μαζοχισμός

ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑ

Ιστορία: Ανάμεσα στις ποικίλες σεξουαλικές διαστροφές, ο μαζοχισμός συγκεντρώνει ειδικό ενδιαφέρον για πολλούς λόγους. Για παράδειγμα, πως μπορεί να εξηγηθεί το παράδοξο γεγονός η πρόκληση πόνου να εκλύει ευχαρίστηση; Η πολιτισμική και ιστορική κατανομή του μαζοχισμού παρουσιάζει αρκετό ενδιαφέρον. Μελέτες ανασκόπησης (Baumeister, 1988, 1989) συμπέραναν ότι η κατανομή του μαζοχισμού είναι διαφορετική σε σχέση με την κατανομή των άλλων σεξουαλικών δραστηριοτήτων. Μπορεί κανείς να βρει κατά την αρχαιότητα, καθώς και σε αρκετούς πολιτισμούς, σχεδόν όλες τις σεξουαλικές πρακτικές. Ο μαζοχισμός όμως φαίνεται να αποτελεί φαινόμενο των σύγχρονων Δυτικών πολιτισμών. Υπάρχει τέλεια έλλειψη αναφορών πριν το 1500, οπότε και εμφανίζονται τα πρώτα στοιχεία, ενώ φαίνεται αρκετά διαδεδομένος στην Ευρώπη και στην Αμερική από τον 18ο αιώνα. Στις αντιλήψεις της κοινωνίας των ΗΠΑ η σεξουαλική μαζοχιστική εμπειρία βρίσκεται στα όρια της σεξουαλικής διαστροφής. Πρακτικές όπως ο στοματικός έρωτας ή ο αυνανισμός έχουν περιέλθει σε γενική αποδοχή, ενώ άλλες όπως ο φετιχισμός παραμένουν στο χώρο της διαστροφής. Ο μαζοχισμός φαίνεται να βρίσκεται ανάμεσα στα όρια της αποδοχής και της καταδίκης. Σαν θέμα εμφανίζεται συχνά σε βιβλία ή ταινίες και φαίνεται να αποτελεί ακραία έκφραση ερωτισμού ατόμων με αυξημένη σεξουαλικότητα (Baumeister & Butler, 1997).

Ψυχικός και ηθικός μαζοχισμός Πρόσφατα, οι κλινικοί άρχισαν να διαχωρίζουν τον ψυχικό (psychic) ή ηθικό (moral) μαζοχισμό από τον σεξουαλικό μαζοχισμό. Ο ηθικός μαζοχισμός χαρακτηρίζεται από τη χρήση αυτο-καταστροφικής συμπεριφοράς με σκοπό την επίλυση εσωτερικών προβλημάτων, όπως η τιμωρία του εαυτού για την κακή του συμπεριφορά (Maleson, 1984), ή η αποφυγή επιθετικότητας απέναντι στους άλλους και η κατεύθυνσή της στον εαυτό (MacGregor, 1991). Μερικοί έχουν προτείνει ότι ο ηθικός μαζοχισμός συνδέεται με την κατάθλιψη (Cartwright & Wood, 1993).

Φαίνεται να υπάρχουν θεμελιώδεις διαφορές ανάμεσα στον ηθικό και στον σεξουαλικό μαζοχισμό. O στόχος του ηθικού μαζοχισμού φαίνεται να είναι η τιμωρία του ανήθικου, ενώ ο στόχος του σεξουαλικού μαζοχισμού είναι η σεξουαλική διέγερση και ευχαρίστηση. Ο σεξουαλικός μαζοχισμός απαιτεί την ύπαρξη σχέσης (πραγματικής ή φαντασιωσικής), ενώ ο ηθικός μαζοχισμός χαρακτηρίζεται από μοναχικότητα (Κernberg, 1991). Έχει προταθεί ότι οι διαταραχές σίτισης είναι πιθανόν μορφές ηθικού μαζοχισμού (Zerbe, 1992). Επίσης, έχει υποστηριχθεί ότι γυναίκες που παραμένουν σε σχέσεις όπου κυριαρχεί η κακοποίηση ανείκουν στην κατηγορία αυτή (Young & Gerson, 1991).

Οι ενδείξεις που υπάρχουν μέχρι στιγμής δείχνουν ότι υπάρχει λίγη έως καθόλου αλληλεπικάληψη μεταξύ σεξουαλικού μαζοχισμού και μη-σεξουαλικού τύπου αυτο-ηττώμενες συμπεριφορές, όπως ηθικός μαζοχισμός, και οι ομοιότητές τους φαίνεται να είναι μάλλον επιφανειακές (Baumeister, 1991).
Είναι ο μαζοχισμός ψυχική διαταραχή; Μελέτες σε δείγματα μαζοχιστών έδειξαν ότι πρόκειται για άτομα σε γενικές γραμμές υγιή, επιτυχημένα, και με καλές δυνατότητες προσαρμογής. Τείνουν να είναι αξιόπιστα και να έχουν υψηλές προσδοκίες για τον εαυτό τους αλλά και για τους άλλους (Kernberg, 1988). Eπιπλέον, η πρακτική του μαζοχισμού φαίνεται να γίνεται σχεδόν πάντα σε πλαίσια ασφάλειας (Scott, 1983).

Μερικά άτομα μπορεί όμως να επιδοθούν σε επικίνδυνες συμπεριφορές στη διάρκεια μαζοχιστικών πρακτικών. Οι συμπεριφορές αυτές πιθανόν να υποκρύπτουν κάποια βαθειά παθολογία ή απλώς κακή κρίση. Σε κάποιες ακραίες μορφές αυτοερωτικού ερεθισμού τα άτομα αυτά μπορεί να αναζητήσουν απειλητικό για τη ζωή πόνο. Ο όρος "αυτοερωτισμός" αναφέρεται σε ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορών, περιλαμβανομένου του ηλεκτρικού ερεθισμού, της πνιγμονής με ασφυξία, του δεσίματος, και της λήψης δηλητηρίων.

Εκτός από αυτές τις ακραίες περιπτώσεις ο μαζοχισμός συνήθως δεν προκαλεί ζημιά στο άτομο. Αντίθετα, δείχνει να είναι επιθυμητός σε αρκετούς ανθρώπους που δείχνουν φυσιολογικοί και καλά προσαρμοσμένοι στους περισσότερους τομείς. Είναι φυσικό επομένως να προκείπτουν αρκετά ερωτηματικά, όπως, εάν ο μαζοχισμός δεν είναι νόσος, τότε χρειάζεται να τον θεραπεύσουμε; Η άποψη που υπερισχείει είναι ότι δεν θα πρέπει να οδηγούνται σε θεραπεία άτομα που απλώς έχουν μαζοχιστικές επιθυμίες, φαντασιώσεις ή πρακτικές, και δεν θα πρέπει να θεωρείται επιτυχημένη θεραπευτική έκβαση η απόσβεση, μέσω θεραπευτικών τεχνικών, της ευχαρίστησης από τυχόν μαζοχιστικές πρακτικές. Εκείνο που θα ήταν χρήσιμο θεραπευτικά είναι η βαθύτερη διερεύνηση των μαζοχιστικών απαιτήσεων (Baumeister & Butler, 1997). Μαζοχισμός και ψυχοπαθολογία Αντίθετα με τις απόψεις των Baumeister & Butler (1997), υπάρχουν ενδείξεις ύπαρξης ψυχοπαθολογικών παραμέτρων στην ομάδα των μαζοχιστών. Οι McCollaum & Lester (1994), σε μελέτη φυσιολογικών φοιτητών βρήκε σημαντική συσχέτιση μεταξύ σεξουαλικών μαζοχιστικών ενδιαφερόντων και σεξουαλικής επιθετικότητας. Παρόμοια, οι Thornton et al (1996α), βρήκαν ότι κάποιου βαθμού σεξουαλικό μαζοχιστικό ενδιαφέρον ήταν συχνό ανάμεσα σε σεξουαλικούς παραπτωματίες. Το ενδιαφέρον αυτών για το μαζοχισμό σχετιζόταν σημαντικά με γνωσίες όπως, αποδοχή των μύθων περί βιασμού και αποδοχή στο γεγονός οι ενήλικες μπορούν να έχουν σεξουαλικές σχέσεις με παιδιά. Επίσης, τα μαζοχιστικά τους ενδιαφέροντα σχετιζόταν στενά με τα σαδιστικά ενδιαφέροντα, με σεξουαλικές πρακτικές με πολλούς και άγνωστους συντρόφους, καθώς και με συντρόφους εξαιρετικά ακραίων ηλκιών. Σε έρευνα φοιτητών επίσης, βρέθηκε ότι τα άτομα που είχαν μαζοχιστικά ενδιαφέροντα δεν ήταν σε θέση να διακρίνουν εύκολα το είδος της σεξουαλικής εκείνης προσέγγισης που θα μπορούσε να ενοχλήσει μία γυναίκα (Thornton et al, 1996b). Τα αποτελέσματα των ερευνών αυτών υποδεικνύουν κάποια σύνδεση μεταξύ μαζοχισμού και σεξουαλικής παραπτωματικότητας. Επιπλέον, η συνοδή σύνδεση με γνωσιακές διαστροφές υποδεικνύει εμφανή δυσχέρεια στη δημιουργία συναισθηματικών ερωτικών σχέσεων.

Eπιδημιολογία Υπάρχουν αρκετά προβλήματα στον υπολογισμό του επιπολασμού του μαζοχισμού. Εκτός του ότι υπάρχει δυσκολία των ατόμων στο να αναφερθούν σαυτόν, παρατηρείται επιπλέον μεγάλη διάσταση μεταξύ φαντασίωσης και πρακτικής, ίσως επειδή σε αρκετούς υπάρχει δυσκολία στην ανεύρεση συντρόφου για το μοίρασμα των εμπειριών. Μετά από ανασκόπηση αρκετών ερευνών πάνω στο μαζοχισμό, ο Baumeister (1989) υπολόγισε ότι 5-10% του πληθυσμού έχει εμπλακεί σε κάποια μορφή μαζοχιστικού σεξουαλικού παιγνιδιού, και τουλάχιστον διπλάσιοι έχουν παρόμοιες φαντασιώσεις. Υπολογίζεται όμως ότι το ποσοστό των ατόμων που χρησιμοποιεί τον μαζοχισμό σαν αποκλειστική πηγή σεξουαλικής ευχαρίστησης δεν ξεπερνά το 1%. Έχει αναφερθεί ότι οι άνδρες αναπτύσουν συχνότερα μαζοχιστική δραστηριότητα σε σχέση με τις γυναίκες (Scott, 1983), αλλά αυτό πιθανόν να μην ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και να αντανακλά μάλλον την μεγαλύτερη τάση των ανδρών να αναζητούν σεξουαλική δραστηριότητα (Baumeister & Butler, 1997). Aρκετό ενδιαφέρον παρουσιάζει η κοινωνικοοικονομική κατανομή του μαζοχισμού, αφού φαίνεται ότι είναι επικρατέστερος στα ανώτερα στρώματα (Scott, 1983). Πόρνες που εργάζονται με άτομα ή περιοχές που ανείκουν σε ανώτερα κοινωνικοοικονομικά στρώματα δέχονται περισσότερες κλήσεις για κυριαρχικού τύπου σεξ, σε σχέση με πόρνες που εργάζονται σε κατώτερες κοινωνικοοικονομικά περιοχές (Smith & Cox, 1983). Υπάρχουν ενδείξεις ότι ο μαζοχισμός είναι πιο δημοφιλής ανάμεσα στους λευκούς παρά στους μαύρους, αλλά πιθανόν αυτό να αναπαριστά απλώς την κοινωνικοοικονομική κατανομή (Moser & Levitt, 1987). Αρκετό θεωρητικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι ο μαζοχισμός είναι πολύ πιο συχνός από τον, κατά τα φαινόμενα συμπληρωματικό του, σαδισμό. Ο Friday (1980), μελετώντας όλων των ειδών σεξουαλικές φαντασιώσεις βρήκε ότι οι υποτακτικές, σε σχέση με τις κυριαρχικές φαντασιώσεις, βρίσκονται σε αναλογία 4:1. Μελέτη που αφορά αναφορές από πόρνες, σε σχέση με απαιτήσεις των πελατών, ανεβάζει την αναλογία αυτή πολύ υψηλότερα (Janus et al, 1977). Τέλος, ενδιαφέρον παρουσιάζει το εύρημα ότι οι περισσότεροι από αυτούς που ευχαριστώνται να έχουν κυριαρχικό ή σαδιστικό ρόλο, άρχισαν κάποτε σαν μαζοχιστές και άλλαξαν με την πάροδο του χρόνου (Baumeister, 1989).

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ

Ψυχαναλυτικές θεωρίες: Η παράδοξη φύση του μαζοχισμού έχει από καιρό αποτελέσει πρόκληση για ανάπτυξη ψυχολογικών θεωριών. Η αναζήτηση εμπειριών πόνου, παράλληλα με την απώλεια ελέγχου, δείχνει να έρχεται σε αντίθεση με την ανθρώπινη φύση. Για δεκαετίες, οι πλέον περιεκτικές θεωρίες περί μαζοχισμού προήλθαν από τον χώρο της ψυχανάλυσης. Ο Freud (1938, 1924/1961), πρότεινε ότι ο μαζοχισμός προέρχεται από το σαδισμό. Συγκεκριμένα, το άτομο επιθυμεί να κυριαρχεί και να πληγώνει τους άλλους. Η επιθυμία αυτή δίνει γένεση σε ενοχές οι οποίες τελικά μετατρέπονται σε επιθυμία να κυριαρχείται από τους άλλους. Η άποψη αυτή δεν φαίνεται να επιβεβαιώνεται από πρόσφατες ενδείξεις. Η τάση για μαζοχισμό φαίνεται να είναι πιο συχνή από το σαδισμό, και συγχρόνως, φαίνεται ότι στις περιπτώσεις που συνυπάρχουν και οι δύο καταστάσεις, ο μαζοχισμός προϋπήρχε του σαδισμού (Baumeister, 1988). Πρόβλημα επίσης με την ψυχαναλυτική θεωρία φαίνεται να δημιουργεί η ερμηνεία που αφορά την ενοχή. Φαίνεται σε αρκετά περιστατικά ότι η μαζοχιστική πρακτική μοιάζει με τιμωρία η οποία πηγάζει από μία εσωτερική αίσθηση ενοχής. Πρόσφατες έρευνες όμως στο πεδίο της ενοχής έδειξαν ότι η ενοχή δεν ωθεί απαραίτητα τους ανθρώπους να ζητούν τιμωρία. Επιπλέον, το ποσοστό των μαζοχιστών με τέτοιου τύπου δομή δεν φαίνεται να είναι μεγαλύτερο από το ποσοστό του γενικού πληθυσμού, οι δε ενοχές τους δεν σχετίζονται συνήθως με τη σεξουαλική τους δραστηριότητα (Baumeister et al, 1994). Οι Stolorow & Lachmann (1980), πρότειναν μία διαφορετική ψυχοδυναμική άποψη. Θεωρούν ότι οι μαζοχιστές είναι ναρκισσιστικές προσωπικότητες, οι οποίες, έχοντας βιώσει κάποιο τραύμα, αναζητούν τις μαζοχιστικές εμπειρίες με σκοπό να δομήσουν τον εαυτό τους. Ο πόνος, αλλά και η προσοχή που λαμβάνουν από το κυριαρχικό άτομο, ερμηνεύεται για τους μαζοχιστές σαν απόδειξη της ύπαρξής τους. Ο Kernberg (1988), τονίζει ότι οι μαζοχιστές δείχνουν σαν να κερδίζουν δύναμη μέσω του πόνου και της ταπείνωσης, γεγονός που τους κάνει να δείχνουν πιο δυνατοί από τους άλλους. Η θεωρία αυτή μοιάζει αντίθετη με τις απόψεις περί σαδισμού, αφού στον σαδιστή φαίνεται να επιχειρείται η δόμηση ενός ισχυρού εαυτού μέσω της χορήγησης πόνου στους άλλους.

Διάφορες ψυχολογικές θεωρίες: Μία αντίθετη θεώρηση αντιμετωπίζει τη μαζοχιστική πρακτική σαν προσπάθεια απώθησης της αίσθησης του εαυτού. Η θεωρία αυτή της "δραπέτευσης" από τον εαυτό έχει κερδίσει έδαφος την τελευταία δεκαετία. Σύμφωνα με τη θεώρηση αυτή (Baumeister, 1991), η επίγνωση της πραγματικότητας, κάτω από κάποιες περιστάσεις, θεωρείται δυσάρεστη και το άτομο ωθείται στο να δραπετεύσει από αυτήν. Η απώλεια του ελέγχου ελευθερώνει το άτομο από ένα πυρηνικό χαρακτηριστικό του εαυτού, τη δυνατότητα να παίρνει αποφάσεις. Η σπουδαιότερη κριτική της θεωρίας αυτής είναι η δυσκολία να εξηγηθεί η εσωτερική τάση των μαζοχιστών να αναλαμβάνουν υποτακτικό ρόλο. Κάποιοι θεωρητικοί μάλιστα πρότειναν ότι ο μαζοχισμός είναι μία θεραπευτική διαδικασία που προάγει την ενδοσκόπηση και την αυτο-επίγνωση και βοηθά το άτομο να βελτιωθεί (Cowan, 1982), ενώ κάποιοι άλλοι, ότι βοηθά το άτομο να αναδείξει κάποιες αληθινές πτυχές του εαυτού του (Storolow et al, 1988) ή να αναπτύξει τη βούληση και τον αυτοέλεγχο (Money, 1987). Οι ίδιοι οι μαζοχιστές δηλώνουν πολλές φορές ότι η μαζοχιστική τους πρακτική τους βοηθά να αντιμετωπίσουν ποικίλα προβλήματα, όπως το άγχος, αναπτύσσοντας έτσι μία θετική άποψη για αυτήν. Παρόλα αυτά, η άποψη ότι ο μαζοχισμός είναι μία θεραπευτική διαδικασία δημιουργεί αρκετό προβληματισμό. Αν και πρόκειται για άτομα με σχετικά καλή υγεία και προσαρμογή, δεν είναι σίγουρο αν τα σεξουαλικά τους παιγνίδια είναι μέρος της καλής προσαρμογής ή αντίθετα κάποιων εντοπισμένων ψυχολογικών προβλημάτων. Οι αναφορές τους ότι αντλούν ευχαρίστηση από τις πρακτικές αυτές μπορεί να αναπαριστούν απλώς μία εκλογίκευση της παρεκκλίνουσας σεξουαλικότητας ή μία αγχολυτική επίδραση της δραπέτευσης από τον εαυτό. Εξάλλου, δεν υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι οι μαζοχιστικές εμπειρίες μπορεί να έχουν θεραπεθτικά οφέλη (Baumeister, Butler, 1997). Τόσο η θεωρία της δραπέτευσης όσο και η θεωρία της θεραπευτικής διαδικασίας περιέχουν την έννοια ότι ο μαζοχισμός παρέχει ψυχολογικά οφέλη. Οι διαφορές βρίσκονται στη φύση και τη διάρκεια αυτών. Εάν ο μαζοχισμός είναι θεραπευτικός τότε τα οφέλη θα πρέπει να είναι μακροχρόνια και σταθερά. Αντίθετα, εάν η απόδραση από την πραγματικότητα είναι θεραπευτική τότα τα οφέλη θα πρέπει να είναι περιστασιακά.

Θεωρίες μάθησης: Τέλος, η θεωρία της μάθησης συνεισφέρει σημαντικά στην κατανόηση του μαζοχισμού. Αυτή υποστηρίζει ότι ο μαζοχισμός κατανοείται με το μηχανισμό της εξάρτησης, τονίζοντας ότι, πρώιμες εμπειρίες δημιουργούν ισχυρή σύνδεση της σεξουαλικής ευχαρίστησης και του πόνου. Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί να τιμωρήθηκε με ξυλιές στο πισινό, να αισθάνθηκε τη γυμνότητα και την επαφή αυτή διεγερτική, και να σχημάτισε έτσι μία σύνδεση η οποία θα αναπτύξει μαζοχιστική επιθυμία στη μετέπειτα ζωή (Cooper, 1993). Σε αντίθεση με την άποψη αυτή έρχονται τα ευρήματα που δείχνουν ότι πολλοί μαζοχιστές δεν έχουν ανάλογες πρώιμες εμπειρίες, καθώς επίσης και ότι άτομα με ανάλογες εμπειρίες δεν αναπτύσσουν τελικά μαζοχισμό (Scott, 1983).

http://www.obrela.gr/sexual_deviance_6.htm