Eικαστικές τέχνες

 



Ελευθεροτυπία, Παρασκευή 26 Νοεμβρίου 2010

Υπεύθυνος: ΕΠΙΜ.: Β. ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

Εργα της Λουίζ Μπουρζουά εμπνευσμένα από την ηρωίδα του Μπαλζάκ

«Η Ευγενία Γκραντέ είμαι εγώ»

«Ετοιμάζω μια έκθεση για την Ευγενία Γκραντέ στο Maison de Balzac του Παρισιού.
Αγαπάω αυτή την ιστορία, θα μπορούσε να είναι η ιστορία της ζωής μου», έλεγε στην «Γκάρντιαν» τον Σεπτέμβριο του 2009 η Λουίζ Μπουρζουά.

Στις 31 Μαΐου του 2010 η μεγάλη γλύπτρια έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 99 χρόνων. Δεν ματαιώθηκε, όμως, το τελευταίο πρότζεκτ στο οποίο είχε αφιερωθεί. Η έκθεση «Λουίζ Μπουρζουά: Εγώ, η Ευγενία Γκραντέ» είναι ήδη γεγονός και θα διαρκέσει ώς τις 6 Φεβρουαρίου.

Η ταύτιση της Μπουρζουά με την ηρωίδα του Μπαλζάκ δεν εκπλήσσει. Για πολλούς η έκθεση αυτή είναι, μάλιστα, το τελευταίο ξεκαθάρισμα λογαριασμών με τον πατέρα της, ενός μοιχού τυράννου, που θεωρούσε τις γυναίκες προορισμένες για την υποταγή.

Κάτι ανάλογο με τον δικό της πατέρα ήταν και ο ήρωας του Μπαλζάκ, ο πάμπλουτος αλλά τσιγκούνης και τυραννικός αμπελουργός Γκραντέ. Συνέθλιψε και οδήγησε στον θάνατο την παθητική γυναίκα του. Καταδίκασε σε μια πεζή, στερημένη από αγάπη ζωή την καλή και γλυκιά κόρη του, Ευγενία.

Η Ευγενία Γκραντέ έπαιξε κεντρικό ρόλο στη διαμόρφωση της Λουίζ Μπουρζουά. Εβλεπε σ' αυτήν, όπως είχε πει, το «πρότυπο της γυναίκας που δεν ολοκληρώνεται, που της είναι αδύνατον να νιώσει χαρά και ευτυχία. Ηταν φυλακισμένη από τον πατέρα της, που τη χρησιμοποιούσε σαν υπηρέτρια. Η μοίρα της είναι η μοίρα της γυναίκας που δεν θα βρει ποτέ την ευκαιρία να γίνει γυναίκα».

Τα έργα της έκθεσής της είναι κυρίως ζωγραφικά, αλλά η Μπουρζουά επιστρέφει και στην τεχνική του κεντήματος, που δεν θυμίζει μόνο τη σπαταλημένη ζωή της Ευγενίας Γκραντέ, αλλά και τη δική της μητέρα, Ζοζεφίν Μπουρζουά, που ύφαινε και επισκεύαζε ταπισερί στο εργαστήριο του άνδρα της.

Η σειρά «Ευγενία Γκραντέ» αποτελείται από δεκαέξι μικρά έργα, που ταιριάζουν τέλεια στο Σπίτι του Μπαλζάκ, γεμάτο κλειστοφοβικά δωμάτια και στενές σκάλες. Η έκθεση ξεκινάει από ένα φανταστικό πορτρέτο της Ευγενίας Γκραντέ, που θα μπορούσε να είναι και αυτοπροσωπογραφία της Λουίζ στα 20 χρόνια της. Και τελειώνει, στα βάθη του σπιτιού, με ένα από τα πιο έντονα έργα που έκανε ποτέ η Μπουρζουά.

Στα δεξιά, η μία πάνω από την άλλη, πέντε ρήσεις του Γκραντέ κεντημένες με κόκκινα γράμματα, η κάθε μια τους να αποδεικνύει τα βάσανα της Ευγενίας. Στα αριστερά, ένα γυναικείο γυμνό ζωγραφισμένο με γκουάς, ένα λευκό έμβρυο να ουρλιάζει μέσα στη μήτρα.

Το χαρακτικό, από το οποίο ξεκίνησε, εκτίθεται κι αυτό στο Maison de Balzac. Αλλά, όπως γράφει η «Μοντ», η Μπουρζουά ζωγραφίζοντάς το σχεδόν με τα δάχτυλά της του έδωσε μια βιαιότητα που δύσκολα την αντέχει ο θεατής.

*Maison de Balzac: οδός Raynouard 47, Παρίσι.


 

 

Εκλεκτικές συγγένειες: Πιρανέζι, Έσερ, Τατλίν, Καλβίνο: Οι αδύνατοι τόποι, οι αδιανόητες κατασκευές.

Τζοβάννι Πιρανέζι: Οι φανταστικές φυλακές.

 


 


 




Μάουριτς Έσερ: Ο Πύργος της Βαβέλ – Σχετικότητα – Μπελβεντέρε – Νερόμυλος.



 


 


 


 



Βλαντιμήρ Τάτλιν: Το Μνημείο της 3ης Διεθνούς.


 


 



Ίταλο Καλβίνο: Οι Αόρατες Πόλεις.



 

 

Jean Michel Bénier

 

 

 

 ​

 

 



Όσκαρ Κοκόσκα: Η Τρικυμία ή Η Νύφη του Ανέμου.

Ο πίνακας απεικονίζει τον θυελλώδη έρωτα του μεγάλου εξπρεσσιονιστή ζωγράφου για την χήρα του συνθέτη Γκούσταβ Μάλερ, Άλμα. Όταν εκείνη τον εγκατέλειψε για χάρη του διάσημου αρχιτέκτονα Βάλτερ Γκρόπιους, ο απορριφθείς κατασκεύασε μια κούκλα σε φυσικό μέγεθος με τα χαρακτηριστικά της άστατης ερωμένης και ζευγάρωσε μαζί της ως άλλος Πυγμαλίων. Φυσικά το ομοίωμα δεν ζωντάνεψε κι οργισμένος ο δημιουργός του το κατέστρεψε δημοσίως σ’ ένα πάρτυ.

 

Απάντηση: Eικαστικές τέχνες

 
In the meadow(Picking Flowers)
Pierre-Auguste Renoir,1890

 

Απάντηση: Jean Michel Bénier

Λιγοστεύουν θαρρώ, αν και δεν είμαι σίγουρος... κάποια κουφάλα κρυφή παγκόσμια σταθερά τους φροντίζει ώστε να είναι πάντα εκεί...
Λαϊκοί και υψηλόφρονες, διανοούμενοι χαμηλοβλεπείς, εστέτ σεμνύμενοι, άνδρες και γυναίκες, υπεριπτάμενοι του σαρκίου τους, παραβλέποντες το ίδιον, μαχητές της ενδότερης στιβάδος, τόσον ρηξικέλευθοι που ετόλμησαν να χρησιμοποιήσουν το μελανόν του ελεφαντόδοτος άνευ προσμίξεως εις τας ελαιογραφίας των ...

 

Απάντηση: Jean Michel Bénier

Μουλουμουτάς.....?

Ποιοι λιγοστεύουν, Άουη μου?

 

Απάντηση: Eικαστικές τέχνες

Aυτοί στην υπογραφή σου ...
Το μουλουμουτάς είναι απο το μουλουμουτά-ω, μουλουμουτώ?
Ματς!

 

Απάντηση: Eικαστικές τέχνες

Αποφάσισες να ανήκεις κι εσύ στους Σουρεαλιστές, λοιπόν, γι' αυτό και η ανάλυση της υπογραφής μου έλαβε χώρα σ' αυτό εδώ το νήμα, στα Εικαστικά...?

'Η λόγω Εγγονόπουλου?

Anyway, το μουλουμουτώ είναι το συνειρημμένο του μουλουμουτάω, ναι  

 

Υ.γ. Όμως υπάρχουν  

 

Απάντηση: Eικαστικές τέχνες

Ανέκαθεν υπερρεαλιστής ευειδεστάτη, άλλωστε δεν είναι τυχαίο πως ήταν υπερρεαλιστής αυτός που χρησιμοποίησε για πρώτη φορά το ivory black ατόφιο στη ζωγραφική του, ίσως γιατί ήταν στο σκοτάδι κι ήταν το σκοτάδι στο "φως" των άλλων...

---------- Post added at 01:17 ---------- Previous post was at 01:16 ----------

..........................................................
ΥΓ: Φυσικά και υπάρχουν!

---------- Post added at 01:20 ---------- Previous post was at 01:17 ----------

........................................................................
Τα νήματα είναι ένα νήμα, ομού τε και κεχωρισμένως, εν ταυτώ....

 

 



Επτά, Παρασκευή 31 Δεκεμβρίου 2010

Επιχείρηση «Ευθανασία»

Της ΠΑΡΗΣ ΣΠΙΝΟΥ

Την περίοδο του ναζισμού η μοντέρνα τέχνη χαρακτηρίστηκε εκφυλισμένη -γιατί δεν ανταποκρινόταν στα αρχαία ελληνικά και ρωμαϊκά πρότυπα- και απαγορεύτηκε. Σημαντικά έργα τέχνης καταστράφηκαν και καλλιτέχνες όπως ο Οτο Ντιξ, ο Μαξ Μπέκμαν, ο Ερνστ Λούντβιχ Κίρχνερ, ο Πάουλ Κλέε εκδιώχθηκαν.

 


ΧΑΪΝΡΙΧ ΓΙΟΖΕΦ ΓΚΡΕΜΠΙΝΓΚ

Εκφυλισμένη θεωρήθηκε όμως και η τέχνη των ψυχικά ασθενών που βρίσκονταν κλεισμένοι σε άσυλα. Εάν σήμερα η εικαστική δημιουργία ιδρυματοποιημένων ατόμων ενθαρρύνεται, καθώς αποτελεί μέσο έκφρασης και κοινωνικοποίησης, τότε αποτελούσε διαβατήριο για τους θαλάμους αερίων.

Οι μαζικές εκτελέσεις ασθενών που νοσηλεύονταν σε ψυχιατρεία, άσυλα, ιδρύματα, γνωστές και ως «Επιχείρηση ευθανασία», είναι ένα ακόμα μελανό κεφάλαιο της γερμανικής Ιστορίας. Τα θύματα δεν ήταν μόνο εβραίοι. Το μέγεθος της διαστροφής ήταν τέτοιο που μέχρι και ανάπηρα παιδιά -περίπου 5.000- κάτω των 16 ετών δολοφονήθηκαν σε κλινικές το διάστημα 1939-44 με χορήγηση φαρμάκων. Και η ειρωνεία είναι ότι οι φορητοί θάλαμοι αερίων που χρησιμοποιήθηκαν για τους ενήλικες απ' έξω έγραφαν «Καφετέρια του αυτοκράτορα»...

Μια έκθεση-ντοκουμέντο με τίτλο «Αιτία θανάτου: Ευθανασία» εγκαινιάζει η Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία στις 20 Ιανουαρίου, στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς. Περιλαμβάνει 96 έργα της περίφημης συλλογής Πρίντσχορν της Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης φιλοτεχνημένα από 18 καλλιτέχνες -ψυχικά ασθενείς οι οποίοι υπήρξαν θύματα ενός ανελέητου προγράμματος του Χίτλερ.

Με την έναρξη του πολέμου, το φθινόπωρο του 1939 ιδρύθηκε η «Επιτροπή του Ράιχ για την επιστημονική καταγραφή σοβαρών κληρονομικών και συγγενών παθήσεων» και αποφασίστηκε η υιοθέτηση ευθανασίας για τη «θεραπεία» των ατόμων με ειδικές ανάγκες και των ψυχικά ασθενών. Το πρόγραμμα ονομάστηκε «Επιχείρηση Τ4» (από τη διεύθυνση της Καγκελαρίας του Χίτλερ στον αριθμό 4 της οδού Τιεργκαρτενστράσε στο Βερολίνο) και επικεφαλής τέθηκαν οι γιατροί Καρλ Μπραντ και Φίλιπ Μπούλερ. Ο Χίτλερ πίστευε ότι έτσι θα επιτυγχανόταν η «φυλετική ακεραιότητα του γερμανικού λαού». Οπως διατεινόταν, το «σώμα του λαού» έπρεπε να «καθαρθεί» από άτομα «υποδεέστερα, μη δυνάμενα να κοινωνικοποιηθούν και να αποδώσουν στον τομέα της εργασίας».

Με χριστιανικούς συμβολισμούς

Η εκκαθάριση ξεκίνησε από ψυχιατρεία, άσυλα, ιδρύματα και σε συνεργασία με τους γιατρούς η κεντρική υπηρεσία της «Τ4» συνέτασσε τους καταλόγους των ασθενών που μεταφέρονταν σε θαλάμους αερίων στο Γκράφενεκ, στο Βρανδεμβούργο, στο Ζόνενσταϊν, στο Χάρτχαϊμ και σε άλλα κολαστήρια. Λεωφορεία με σκούρα τζάμια παρελάμβαναν τα υποψήφια θύματα. Πολλοί διαισθάνονταν το πεπρωμένο τους, εάν όμως αντιστέκονταν τους έκαναν ηρεμιστική ένεση. Η συνέχεια είναι γνωστή. Παρέδιδαν τα ρούχα τους και κατά ομάδες οδηγούνταν στους θαλάμους αερίων που έμοιαζαν με λουτρά, όπου ο γιατρός άνοιγε τη βαλβίδα και το μονοξείδιο του άνθρακα τους οδηγούσε σε θάνατο από ασφυξία.

Με αυτό τον τρόπο εκτελέστηκε στο Μπέρνμπουργκ ο Καρλ Βίλχελμ Αρεντ, έργα του οποίου θα δούμε στην έκθεση. Πρόκειται για ζωγραφική με χριστιανικούς συμβολισμούς εννοιών όπως η πίστη, η αγάπη, η ελπίδα. Από το 1907 ώς το 1940 νοσηλεύτηκε σε τέσσερα ψυχιατρικά ιδρύματα του Βερολίνου, υποστήριζε δε πως είναι πρίγκιπας. Πριγκίπισσα διατεινόταν πως είναι και η Γιοχάνα Μελίτα Αρνολντ, η οποία σε ηλικία 30 ετών εισήχθη στο δημοτικό ψυχιατρείο της Δρέσδης υποφέροντας από παραισθήσεις. Το μόνο που την αφύπνιζε ήταν τα υλικά της ζωγραφικής με τα οποία δημιούργησε ένα φωτεινό, ονειρικό σύμπαν.

Ιδιαίτερη καλλιτεχνική αξία έχουν τα έργα του Φραντς Καρλ Μπίλερ -ο Πρίντσχορν τα συγκρίνει με τον ύστερο Βαν Γκογκ- καθώς αποτυπώνουν με ένταση και φλόγα τον έξω κόσμο. Ξεχωρίζουν τα τολμηρά σχέδια ερωτικού περιεχομένου του Πάουλ Γκες, ο οποίος σπούδασε ζωγραφική στο Μόναχο και αρχιτεκτονική στο Βερολίνο. Επίσης αρχιτέκτων ο Γιόζεφ Σνέλερ έκανε «σαδιστικές», λάγνες ζωγραφιές με γυναίκες και οι γιατροί χαρακτήριζαν τα έργα του «αισχρά».

Η ναζιστική Γερμανία είχε άψογη οργάνωση στη διαχείριση της ευθανασίας. Ακόμα και «παρηγορητικές επιστολές» στέλνονταν στους συγγενείς των ασθενών, που έγραφαν: «Ηταν ένας ήρεμος θάνατος, ένας γαλήνιος ύπνος με την πιο κυριολεκτική σημασία της λέξης». Ωστόσο, παρ' όλο το «παραμύθι», κάποια στιγμή υπήρξαν διαμαρτυρίες από την Εκκλησία, κύκλους της Δικαιοσύνης, ακόμα και από το εσωτερικό του κόμματος και η «Επιχείρηση Τ4» ανεστάλη. Αυτό απλώς σήμαινε αλλαγή τακτικής. Τώρα πια οι εκτελέσεις διενεργούνταν πιο συγκαλυμμένα, με φάρμακα ή με τη μέθοδο της συστηματικής παραμέλησης και ασιτίας- τη λεγόμενη δίαιτα ευθανασίας.

Οι γιατροί του εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώτος επιχείρησαν να εντάξουν την «Ευθανασία» σε μια ευρύτερη μεταρρύθμιση της ψυχιατρικής έρευνας, περίθαλψης και θεραπείας. Για τους χρονίως πάσχοντες, ιδρυματοποιημένους ασθενείς προβλέπονταν μέτρα που ξεκινούσαν από την εκμετάλλευση της εργασίας τους και κατέληγαν στο θάνατο. Αυτή ήταν η μοίρα για όσους αδυνατούσαν να ακολουθήσουν το πρόγραμμα επανένταξης στην παραγωγική κοινωνία.

Ηδη από το 1920, μετά την ήττα στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, άρχισαν να πολλαπλασιάζονται οι φωνές για τη «νόμιμη» εξόντωση των «πνευματικώς νεκρών» και πολλοί επιστήμονες υποστήριζαν πως «δεν πρέπει να χαραμίζουμε ανθρώπινο δυναμικό και χρήματα για μερικούς άρρωστους με ανίατα νοσήματα». Η συλλογική συνείδηση των Γερμανών είχε απωθήσει επί δεκαετίες το ζήτημα των ψυχικά ασθενών. Ο στιγματισμός τους από την εθνικοσοσιαλιστική προπαγάνδα, η απουσία κοινωνικής αλληλεγγύης γι' αυτούς τους παράφρονες και καταφρονημένους οδήγησε μοιραία, εν μέσω πολέμου, στην εξόντωσή τους με μαζικές εκτελέσεις, ασιτία, εγκατάλειψη και κακοποίηση.

Φως στα σκοτεινά μονοπάτια

Ενα βιβλίο με τίτλο «Αιτία θανάτου: ευθανασία» (εκδόσεις Ινδικτος), μια ημερίδα με θέμα «Η τέχνη των αποκλεισμένων» (22/1) συνοδεύουν την έκθεση με έργα της συλλογής του ψυχίατρου και ιστορικού τέχνης Χανς Πρίντσχορν (1886-1993), ο οποίος θεωρείται σήμερα πρωτοπόρος στην ανάδειξη της τέχνης των ατόμων που πάσχουν από ψυχικά νοσήματα.

«Με αυτή την έκθεση η Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία επεδίωξε να αναδείξει την αμφίδρομη σχέση ανάμεσα στην τέχνη και στις εκφραστικές δυνατότητες εκείνων που πάσχουν ψυχικά, ανάμεσα σε πολιτισμικές κατακτήσεις που οφείλονται στη δημιουργικότητά τους. Παράλληλα θέλησε να υπενθυμίσει ολέθρια ιστορικά γεγονότα για τη μοίρα των αποκλεισμένων», μας λέει ο προεδρός της, καθηγητής Ψυχιατρικής Νίκος Τζαβάρας.

«Η έκθεση μας βοηθά στη χαρτογράφηση και κατανόηση των σκοτεινών περιοχών της δημιουργικότητας της ανθρώπινης φύσης, αλλά και της ίδιας της ψυχικής ασθένειας», συμπληρώνει ο ψυχίατρος-δραματοθεραπευτής Στέλιος Κρασανάκης που σκηνοθετεί στο Μουσείο Μπενάκη το θεατρικό αναλόγιο «Camille Claudel represents-Το κύμα της τρέλας του Μεσοπολέμου», βασισμένο στο ημερολόγιο εγκλεισμού της γλύπτριας Καμίλ Κλοντέλ (22/1).

«Αποτελεί επίσης έναν σημαντικό σταθμό στην αναγνώριση της τέχνης των αποκλεισμένων, που είχε αρχίσει από τον 19ο αιώνα και κορυφώθηκε στα μέσα του 20ού αιώνα με την Art Brut, την Raw Creation και την Outsider Art. Εμπειρίες τέτοιου τύπου συμβάλλουν στην ψυχική μας κινητοποίηση, την αισθητική μας διεύρυνση αλλά και την κοινωνική μας επίγνωση και εγρήγορση». ΄


 

 

 

«Εις Μνήμην των 418 παλαιστινιακών χωριών τα οποία καταστράφηκαν, ερημώθηκαν και κατακτήθηκαν από το Ισραήλ το 1948», έργο της Εμιλι Ζασίρ.

Εκτίθεται στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Βασιλέως Γεωργίου Β 17 - 19 & Ρηγίλλης, στα πλαίσια της έκθεσης «Τέχνης Πολιτική». Διάρκεια έως 30 Ιανουαρίου.


***


 



 



 



Βαστίλη: κόλαση με κομφόρ

Για τους Γάλλους οι φυλακές της Βαστίλης, που φιλοξένησαν διάσημους κρατούμενους, ανάμεσά τους τον Βολτέρο αλλά και τον Μαρκήσιο ντε Σαντ, αποτελούν σύμβολο του δεσποτισμού και της καταπίεσης.

Γι' αυτό και η ημερομηνία της πτώσης της Βαστίλης, 14 Ιουλίου 1789, που πυροδότησε τη Γαλλική Επανάσταση, καθιερώθηκε από το 1880 ως εθνική γιορτή.
Να, όμως, που η έκθεση «Βαστίλη ή η κόλαση των ζωντανών», που γίνεται στη Βιβλιοθήκη Αρσενάλ με σπάνιο αρχειακό υλικό, έρχεται να καταρρίψει κάποιους μύθους.

Οι συνθήκες κράτησης, για παράδειγμα, εκείνων που δημοσίευαν κείμενα εναντίον της εξουσίας ή απλώς πορνογραφικά ήταν πολύ πιο αυστηρές από αυτές των μεγαλοαστών, που έμεναν σε κελιά-«διαμερίσματα». Η «Μοντ» τα αποκαλεί «επαρχιακά γαλλικά πανδοχεία». Το κρασί έρρεε άφθονο, η φωτιά έκαιγε, οι κρατούμενοι έπαιρναν μαζί τον υπηρέτη, τα έπιπλα και τα βιβλία τους. Ζούσαν δηλαδή με όλες τις ανέσεις. Σε αυτή την κατηγορία ανήκε «Ο άνθρωπος με το σιδηρούν προσωπείον», που εφημολογείτο ότι ήταν νόθος γιος του Λουδοβίκου 14ου. Εγινε γνωστός από τα γραπτά του Βολτέρου αλλά και το βιβλίο του Αλέξανδρου Δουμά. Στη μεγάλη οθόνη τον υποδύθηκε ο Λεονάρντο ντι Κάπριο.

Μια άλλη, σοβαρότερη αλήθεια, που έρχεται στο φως, είναι το γεγονός ότι όταν έπεσε η Βαστίλη, ήδη υπολειτουργούσε. Ο αφηνιασμένος όχλος, που πέρασε με λύσσα τα τείχη της, βρήκε στα κελιά μόνο επτά κρατούμενους. Θα είχε τη χαρά να ελευθερώσει και τον Μαρκήσιο ντε Σαντ, αν δεν τον είχαν μεταφέρει σε σανατόριο δέκα μέρες νωρίτερα. Μάλιστα, λίγο πριν πέσει η φυλακή, ο βαρόνος του Μπρετέιγ είχε ανακοινώσει ότι καταργούνται τα βασιλικά σημειώματα, που έστελναν τους περισσότερους κρατούμενους στη Βαστίλη, χωρίς τη μεσολάβηση του δικαστηρίου.

Η έκθεση περιλαμβάνει 235 ντοκουμέντα, ανάμεσά τους τα αρχεία των φυλακών, τα οποία είχαν σωθεί τον Αύγουστο του 1789 με απόφαση της Παρισινής Κομμούνας, που όπως φαίνεται είχε συνείδηση της ιστορικότητάς τους. Ο ίδιος ο Μπομαρσέ, μαζί με άλλους Παριζιάνους, ανέσυρε τα αρχεία από τις τάφρους γύρω από τους οκτώ πύργους της Βαστίλης, όπου είχαν πετάξει οι επαναστάτες όλα τα απομεινάρια της φυλακής.

Υπάρχουν και μερικά πολύ διάσημα εκθέματα: τα πρωτότυπα χειρόγραφα του βιβλίου «120 μέρες στα Σόδομα» του Μαρκήσιου ντε Σαντ, μία μπλούζα του κρατούμενου Ρομπέρ Φρανσουά Νταμιέν (προσπάθησε να δολοφονήσει τον Λουδοβίκο 15ο, βασανίστηκε δημόσια και τον ξέσκισαν τέσσερα άλογα τραβώντας τον), ένα αντίγραφο του διαμαντένιου κολιέ, το οποίο ο ευκολόπιστος καρδινάλιος της Ροάν χάρισε στη Μαρία Αντουανέτα αλλά και τα δηλητήρια της μαρκησίας του Μπρινβιλιέ.

**Bibliotheque de l' Arsenal, οδός de Sully 1, διάρκεια έως 11 Φεβρουαρίου

ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ

Ελευθεροτυπία, Δευτέρα 3 Ιανουαρίου 2011